بسته‌بندی محصولات کشاورزی ضرورتی که سالیان مدیدی است در بسیاری از کشورهای دنیا برای توسعه کشاورزی و روستایی همچنین برای جلوگیری از هدررفتن میزان زیادی از تولیدات به کار گرفته می‌شود. طبق اعلام وزارت جهاد كشاورزی، سالانه 35 درصد از محصولات كشاورزی در فرآیند تولید و عرضه به شكل‌های مختلف به ضایعات تبدیل می‌شوند كه این حجم می‌تواند غذای بیش از 15 میلیون نفر را تامین كند.
سالانه 35 درصد از محصولات كشاورزی به ضایعات تبدیل می‌شوند
سیدرضا نورانی، عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران در گفت‌وگو با «آرمان» گفت: با وجود اینکه ایران جزو رده‌های نخست تولید بیشتر اقلام باغی و شالیزی است «رده 7 یا 8»اما در صادرات این اقلام به خاطر مشکلات بسته‌بندی و سورتینگ این همخوانی با تولید وجود ندارد.او می‌گوید هر کالایی که به صورت فله‌ای صادر می‌شود حدود 10 تا 15 درصد در بنادر به خاطر نبود سیستم‌های سردخانه‌ای و بسته‌بندی مناسب هدر می‌رود و 10 تا 15 درصد هم در مقصد هنگام بارگیری که در حدود 30 درصد به منابع ملی و صادرکنندگان ضرر وارد می‌شود. طبق اعلام وزارت جهاد كشاورزی، سالانه 35 درصد از محصولات كشاورزی در فرآیند تولید و عرضه به شكل‌های مختلف به ضایعات تبدیل می‌شوند كه این حجم می‌تواند غذای بیش از 15 میلیون نفر را تامین كند. بخشی از این ضایعات در بخش بار و حمل‌ونقل محصولات غذایی است اما بخش عمده‌ای از این هدررفت در میادین تره‌وبار اتفاق می‌افتد.رضایی رئیس پیشین اتحادیه صادرکنندگان صنایع چاپ و بسته‌بندی در گفت‌وگو با آرمان،ایجاد صنعت بسته‌بندی برای محصولات کشاورزی را بسیار سودمند و در عین حال پر هزینه می‌داند.این پیشکسوت صنعت چاپ و بسته‌بندی گفت: بسته‌بندی انواع محصولات کشاورزی در بسیاری از کشورهای دنیا باعث جلوگیری از اصراف و از بین رفتن واسطه‌ها شده است. او در ادامه با اشاره به اینکه در منازل ما ایرانی‌ها ضایعات میوه و صیفی‌جات بسیار زیاد است، افزود: سورتینگ میوه‌ها برای جداسازی چندمرحله‌ای،شستن و ضدعفونی کردن آنها باعث می‌شود مصرف‌کننده‌ها با گزینه‌های تنوعی بنابر نیاز و با در نظرگرفتن اندازه مطلوبشان این محصولات را خریداری نمایند. رضایی می‌گوید: مثلا سیب‌زمینی را در نظر بگیرید که با سورت کردن آن دانه‌های ریز آن برای مصارف کارخانه‌ای از همان ابتدا از بقیه جدا می‌شود ولی الان وقتی یک کیسه سیب‌زمینی از بازار می‌خرید قسمت زیرین آن اصلا قابل استفاده نیست ولی با بسته‌بندی کردن آن از اینگونه تقلب‌ها هم جلوگیری می‌شود. برندسازی، نگهداری طولانی، منفعت تولیدکننده و مصرف‌کننده، توسعه صادرات آبرومند را از دیگر فایده‌های بسته‌بندی صنعتی محصولات کشاورزی برشمرد.
نقش بسته‌بندی در صادرات
اندیشه و برنامه‌ریزی برای بسته‌بندی‌کردن محصولات کشاورزی موضوعی است که از سوی بسیاری از کشورها و شرکت‌های بزرگ اقدامی استراتژیک محسوب می‌شود و هر سال میلیاردها دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری و هزینه می‌کنند. مثلا در سال ۲۰۱۲ مهم‌ترین شرکت‌های مصرف‌کننده بسته‌بندی مواد غذایی بر اساس میزان درآمد سالانه و مصرف بسته‌بندی، شرکت نستله با درآمد سالانه 60/56 میلیارد دلار و شرکت پپسی با درآمد سالانه 40/33 میلیارد دلار بوده‌اند.محمد مجلسی که در چین صاحب چند شركت بازرگانی در زمینه تولید و صادرات ماشین‌آلات و تجهیزات صنایع چاپی و بسته‌بندی است در گفت‌وگویی با «آرمان» به نقش بسته‌بندی در صادرات اشاره نمود: «نمی‌شود صادرات از لحاظ كیفی بالا برود ولی بسته‌بندی نامناسبی داشته باشد». او می‌گوید: وقتی بسته‌بندی زیبا نباشد طبعیتاً این را دنیا خریداری نمی‌كند یكی از ضعف‌های صادراتی ما در بسته‌بندی‌های نامناسب آن است. شما شاید بهترین محصول را تولید كنید ولی وقتی نتوانید بر مبنای پارامترهای جهانی بسته‌بندی مناسبی در نظر بگیرید بالطبع خریداری هم نخواهد داشت .او همچنین می‌گوید: بسته‌بندی به خودی خود به جبر فرهنگ مصرف را منتقل می‌كند و فرهنگ‌سازی می‌كند ما با یک بسته‌بندی زیبای خاویار، زعفران یا شامپو و... می‌توانیم كالای خود را عرضه نماییم پس اینجا جایگاه بسته‌بندی مشخص می‌شود كه به هر چیزی طبیعتاً شناسنامه و هویت می‌دهد. مجلسی در ادامه به بسته‌بندی تولیدات كشاورزی ایران در كشورهای خارجی اشاره نمود و می‌افزاید: زعفران طلای ایران است و بارها گفته‌اند سودی كه در بسته‌بندی این محصول در كشورهای خارجی از آن می‌برند از تولید ما بیشتر است و دلیل این ارزشی است كه آنها به این محصول ایرانی می‌دهند این درحالی است كه زعفران ما در بازار چین برای عرضه به‌صورت فله‌ای می‌آید. او می‌گوید: روزی كه من به چین رفتم به دنبال این نبودم كه محصولی از چین وارد ایران كنم بلكه به این فكر بودم چه چیزی از ایران می‌شود به چین صادر كرد كه بهترین چیزی كه نظرم را جلب كرد همین زعفران بود ولی متأسفانه در چهار موردی كه ما كار كردیم یكی از این بسته‌بندی‌ها كه مناسب آن بازار باشد واقعاً نتوانستیم ارائه دهیم. اكنون همین زعفران را چینی‌ها با قیمت خیلی ارزان به‌صورت فله‌ای از ما می‌خرند و بعد خودشان آن را بسیار زیبا و با كیفیت بسته‌بندی می‌كنند و با قیمت بسیار بالا عرضه می‌كنند. «ایران با وجود تولید ۳۰۰ تن زعفران در سال و تولید ۹۲ درصد زعفران دنیا هنوز نتوانسته بازاری جهانی به نام خود و برای صادرات این محصول داشته باشد». این جمله را رئیس اتحادیه صادرکنندگان و تولیدکنندگان زعفران خراسان رضوی در گفت‌وگو با مهر گفته است. وی اظهار کرده است: در حالی که ایران تنها تولیدکننده بزرگ و باکیفیت این محصول است اما بازار جهانی برای صادرات نداریم و متاسفانه نتوانستیم این حوزه را مدیریت کنیم که با نام ایران زعفران در جهان شناخته شود. میری بزرگ‌ترین مشکل زعفران‌کاران را نبود صنایع بسته‌بندی عنوان کرده است و آن را دلیل این ناکامی در بازار جهانی می‌داند.
سهم ایران از صنعت پر سود بسته‌بندی دنیا چقدر است؟
در بین کشورهای جهان هم درحال حاضر آمریکا، ژاپن و چین بزرگ‌ترین بازارهای بسته‌بندی را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس آمارها در سال ۲۰۱۲ حجم بازار بسته‌بندی در این سه کشور بیش از ۲۲۰میلیارد دلار برآورد شده است. کشورهایی چون آلمان، فرانسه، بریتانیا و ایتالیا هم در رده‌های بعدی لیست بزرگ‌ترین بازارهای بسته‌بندی جهان قرار دارند. اما نکته جالب در این فهرست، جایگاه سیزدهمی ترکیه است با بازار فروشی در حدود ۱۰میلیارد دلار که حتی بالاتر از کشورهایی چون برزیل، اندونزی و کره‌جنوبی جای گرفته است. اما برخلاف همسایه غربی، آمار و ارقام نشان می‌دهد که ایران هیچ جایگاه و سهمی از بازار پرسود و رونق صنایع بسته‌بندی در سطح جهان ندارد به طوری که سهم ارزش بسته‌بندی از تولید ناخالص داخلی کشور در سال‌های گذشته روندی نزولی داشته و در سال ۱۳۹۰ حدود ۸۶/0 درصد بوده است.طبق آمارها در سال‌های گذشته نه فقط در داخل کشور روی پیشرفت صنعت بسته‌بندی سرمایه‌گذاری نشده ، بلکه ایران به یکی از واردکنندگان و مصرف‌کنندگان صنایع بسته‌بندی هم تبدیل شده است، به طوری که اگر شاخص مصرف سرانه بسته‌بندی را بررسی کنید، مشاهده می‌شود که سرانه مصرف بسته‌بندی درکشور روندی رو به رشد داشته و از ۱۲ دلار در سال ۱۳۸۲ به بیش از ۳۵دلار در سال ۱۳۹۰ رسیده است. این روند نشان از فقدان همخوانی بین روند رو به رشد مصرف و تولید دارد که نتیجه این روند، افزایش واردات بسته‌بندی بوده است.
تسهیلاتی که دولت در نظر گرفته تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد؟
معاون توسعه روستایی مناطق محروم که به مناسبت هفته روستا به گفت‌وگوی ویژه خبری تلویزیون آمده بود به این فاصله قیمتی از تولیدکنندگان تا مصرف‌کنندگان محصولات زراعی اذعان می‌نماید و آن را عاملی بسیار زیان‌ده برای کشاورزان تولیدکننده عنوان کند. وی به همین منظور از درنظر گرفتن تسهیلات اعتباری جهت ایجاد لوازم و ماشین‌آلات بسته‌بندی برای جلوگیری از فروش زودهنگام و ناگزیر محصولاتی است که کشاورزان به دلیل نداشتن تجهیزات نگهدارنده مجبور می‌شوند در زمان برداشت محصول با قیمتی بسیار پایین به واسطه‌ها بفروشند. رضوی شرایط اعطایی این تسهیلات را ایجاد اعتبار در قالب یک شرکت تعاونی با اعضای ده نفره بیان کرد و میزان این وام را سه برابر اعتبار سپرده‌ای که آنها در بانک ایجاد می‌نمایند دانست که با سود 4 درصد به آنها داده خواهد شد.حالا تهدیدهایی که به خاطر نبود صنایع بسته‌بندی،سیستم تولیدی کشاورزی را به عقبگردی هرچه سنتی‌تر و به سمت نزول متدوام تولید و زیان می‌برد را دولت می‌خواهد به فرصتی برای افزاش تولید و ارزش افزوده همچنین توسعه صادرات بدل نماید اما سوالی که به ذهن می‌رسد این است که با توجه به این تسهیلاتی که در نظر گرفته است تا چه حد می‌تواند این امر را برای کشاورزان محقق نماید؟هزینه‌ها، ویژگی‌ها و اهداف و چشم‌اندازهای آن چگونه است؟ تسهیلاتی که قرار است به شرط تشکیل شرکت تعاونی با تعداد اعضای حداقلی ده نفره به اندازه سه برابر سپرده‌گذاری آنها در بانک‌های عامل به کشاورزان پرداخت شود کاری است که دولت می‌خواهد در راستای این هدف انجام دهد: ضرورتی که با در نظر گرفتن شرایط خاص تولید کشاورزی در ایران دور از دسترس می‌نماید اما ناممکن نیست. رضایی رئیس سابق اتحادیه صادرکنندگان در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: بیشتر کشاورزان ایران خرده مالک هستند و با سهم ناچیزی که هرکدام در تولید یک محصول دارند انگیزه، توان و توجیه اقتصادی برای ایجاد صنعت بسته‌بندی ندارند.سه برابر سپرده‌های بانکی که هیچی باید به اندازه سی برابر واریزی آنها برای چنین کاری اعتبار درنظر گرفت. او که مدیر و مالک یکی از قدیمی‌ترین مجموعه‌های صنایع چاپ و بسته‌بندی است و بدین لحاظ در چندین دوره مجلس به‌عنوان مشاور کمیسیون صنعت فعالیت داشته این طرح را برای کشاورزان بسیار سنگین می‌داند و می‌گوید:
با توجه به اینکه هر محصول تولیدی بسته‌بندی خاص خود را می‌طلبد و برای فرآوری حداقل چند نوع آن سرمایه‌ای چند میلیاردی مورد نیاز است کشاورزان مگر چقدر می‌توانند واریزی داشته باشند که این اعتبار را تامین نمایند. بنابراین چیزی که پیش از هرچیز اهمیت دارد این است که این کار تخصصی صورت گیرد. وقتی این‌چنین سرمایه‌ای برای صنعت به این بزرگی گذاشته شود برای تامین هزینه‌ها و سودآوری باید به‌صورت دائم درحال تولید باشد و این برای ده نفر کشاورز که فقط تولیدات فصلی و محدود دارند توجیه اقتصادی ندارد.او البته شراکت کشاورزان در قالب تعاونی برای بالا بردن انگیزه و توان آنها را مهم می‌داند اما می‌گوید: این تعاونی‌ها باید تعدادشان بیشتر باشد یا چندتا تعاونی در سطح منطقه‌ای شراکت نمایند تا بتوانند کاری در سطح انبوه و تخصصی انجام دهند که اگر در آینده رقیبی وارد این کار شد، به‌خاطر کوچکی کارشان در سایه آن قرار نگیرند و ورشکست شوند این برای آن کشاورزی که بضاعت مالی بالایی ندارد غم‌انگیز خواهد بود. او حتی این راهکار را ارائه می‌دهد که اگر تعاونی‌ها نتوانستند اعتبار لازم را تامین نمایند، می‌توانند نظر یک یا چند سرمایه‌گذار را به شکل شراکتی جلب نمایند که هم به نفع کشاورزان باشد هم افراد سرمایه‌گذار. رضایی در ادامه با بیان اینکه درحال حاضر با نبود ماشین‌آلات و تجهیزات مناسب این صنعت روبه‌رو هستیم می‌گوید: برای مدرن‌کردن صنعت بسته‌بندی در کشور نیاز است که با سرمایه‌گذاری کلان، ماشین‌آلات مختلف بسته‌بندی از کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا، فرانسه و کشورهای دیگر وارد ایران شود. او همچنین یکی دیگر از مشکلات را نبود متولی و سازمانی برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری صنعت بسته‌بندی در کشور دانست.
بسته‌بندی سردرگم میان صنعت و فرهنگ
به اعتقاد برخی کارشناسان آنچه در سال‌های گذشته باعث شده تا صنعت بسته‌بندی کشور پیشرفتی در خور نداشته باشد، به فقدان سرمایه‌گذاری مناسب در این زمینه و نبود متولی مشخص بازمی‌گردد. درحال حاضر هیچ دستگاه و نهاد دولتی حضور فعال، مشارکت، نظارت و مدیریت بخش صنعت بسته‌بندی کشور را
در دست ندارد و فقط موسسات خرد و کوچکی همچون «کلینیک بسته‌بندی موادغذایی» یا بخش بسته‌بندی موسسه استاندارد در این زمینه فعالیت‌هایی دارند. اما در هیچ وزارتخانه‌ای از جمله صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و… برنامه‌ای منسجم برای سامان دادن به وضع صنعت بسته‌بندی در کشور و جذب سرمایه‌ها در این زمینه وجود ندارد. نیکوسخن، رئیس اتحادیه چاپخانه‌داران در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: دو حوزه چاپ و بسته‌بندی که با هم هستند در ایران سردرگم میان صنعت و فرهنگ است. افراد این صنعت چاپ از یک سو هیچ امتیازی از حمایت‌های صنعتی دریافت نمی‌کنند و از سوی دیگر از حداقل حمایت‌های فرهنگی نیز بی‌بهره هستند که به عنوان نمونه می‌توان به مساله معافیت مالیاتی کلیه فعالیت‌های فرهنگی موضوع بند (ل) ماده 139 قانون مالیات‌های مستقیم اشاره کرد که با توجه به اینکه تنها متولی رسمی صنعت چاپ و بسته‌بندی کشور دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد است،مشمول این صنعت نشد. او می‌گوید: شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات صنعت چاپ را بتوان در غیبت یک متولی مشخص و مقتدر در بدنه دولت عنوان کرد درحالی که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، صنعت چاپ در زمره 5 صنعت برتر از جنبه‌های مختلف اشتغالزایی، ارزش بازار سرمایه، گردش مالی و تولید ناخالص ملی محسوب می‌شود و ارزش گردش مالی جهانی آن رقمی بالغ بر 865میلیارد دلار برآورد می‌شود که متأسفانه جایگاهی فرعی و حاشیه‌ای به آن داده شده است. به نظر می‌رسد حداقل باید یک معاونت برای این صنعت فراگیر در نظر گرفته شود، طبیعتاً کسانی که تاکنون مسئولیت چاپ و نشر وزارت ارشاد را برعهده داشته‌اند تمام تلاش خودرا مبذول کرده‌اند تا از این صنعت حمایت کنند اما به دلیل جایگاه و ظرفیت سازمانی این امکان تاکنون فراهم نشده است.
منبع: خبرگزاری آرمان.